روغن کنجد یکی از قدیمی‌ترین و مفیدترین روغن‌های گیاهی است که به دلیل داشتن اسیدهای چرب مفید، ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها، کاربرد گسترده‌ای در تغذیه و دارو دارد. این روغن به روش‌های مختلفی استخراج می‌شود که تأثیر مستقیمی بر کیفیت و خواص آن دارد. به‌طورکلی، روش‌های روغن‌گیری کنجد را می‌توان به دو دسته سنتی و صنعتی تقسیم کرد. در روش‌های سنتی، معمولاً از ابزارهای ساده مانند آسیاب سنگی و پرس سرد استفاده می‌شود که موجب حفظ کیفیت و طعم روغن می‌شود. در مقابل، روش‌های صنعتی شامل پرس گرم و استخراج با حلال‌های شیمیایی هستند که راندمان بالاتری دارند اما ممکن است برخی از مواد مغذی را کاهش دهند. هدف این مقاله بررسی دقیق‌تر هرکدام از این روش‌ها، مزایا و معایب آنها و انتخاب بهترین روش روغن گیری کنجد باکیفیت است.
روغن گیری سنتی: بهترین روش روغن گیری کنجد
در روش سنتی روغن‌گیری با آسیاب سنگی، دانه‌های کنجد بین دو سنگ بزرگ ساییده می‌شوند تا روغن آنها به‌آرامی خارج شود. این روش از قدیمی‌ترین تکنیک‌های استخراج روغن کنجد است که همچنان در برخی از کارگاه‌های سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فرآیند روغن‌گیری در این روش بدون استفاده از مواد شیمیایی انجام می‌شود و دمای پایین در هنگام استخراج باعث می‌شود که خواص تغذیه‌ای روغن به‌طور کامل حفظ شود. ازآنجاکه این روش حرارت زیادی به روغن وارد نمی‌کند، مواد مغذی مانند ویتامین E، اسیدهای چرب امگا و آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی دست‌نخورده باقی می‌مانند. یکی از ویژگی‌های مهم روغن کنجد که با این روش تهیه می‌شود، عطر و طعم طبیعی آن است که در فرآیندهای صنعتی کمتر دیده می‌شود. بااین‌حال، بازدهی این روش نسبت به تکنیک‌های صنعتی کمتر است و فرآیند استخراج زمان‌بر خواهد بود. همچنین، روغن‌گیری با آسیاب سنگی به نیروی کار بیشتری نیاز دارد و حجم تولید محدودتری دارد. به همین دلیل، این روش بیشتر برای تولید روغن‌های ارگانیک و باکیفیت مورد استفاده قرار می‌گیرد و در بازارهای محلی و عطاری‌ها محبوب است.
روغن گیری با روش پرس سرد: بهترین روش روغن گیری کنجد
روش پرس سرد یکی از بهترین روش‌های استخراج روغن کنجد است که بدون استفاده از حرارت بالا و مواد شیمیایی انجام می‌شود. در این روش، دانه‌های کنجد تحت فشار بالا قرار می‌گیرند و روغن آنها استخراج می‌شود، بدون اینکه دمای روغن به بیش از ۴۵ درجه سانتی‌گراد برسد. این دما باعث حفظ ترکیبات مغذی روغن کنجد، ازجمله اسیدهای چرب امگا ۳ و ۶، ویتامین E و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی می‌شود. این روش از نظر سلامت، گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شود و روغن حاصل، کیفیت بالایی دارد. روغن کنجد به‌دست‌آمده از این روش، طعم و بوی طبیعی کنجد را حفظ می‌کند و برای مصارف خوراکی و دارویی مناسب‌تر است. ازاین‌رو، بسیاری از افراد به دلیل خواص درمانی و تغذیه‌ای، این نوع روغن را ترجیح می‌دهند. بااین‌حال، یکی از معایب این روش این است که میزان استخراج روغن نسبت به روش‌های صنعتی کمتر است و تولیدکنندگان ممکن است با هزینه‌های بالاتری مواجه شوند. همچنین، دستگاه‌های موردنیاز برای پرس سرد گران‌تر از روش‌های دیگر هستند. باوجوداین، این روش به دلیل حفظ کیفیت روغن و عدم تغییر در ساختار مولکولی آن، یکی از محبوب‌ترین تکنیک‌های روغن‌گیری کنجد در سراسر جهان محسوب می‌شود.
روغن گیری با روش پرس گرم
روش پرس گرم یکی دیگر از روش‌های رایج برای استخراج روغن از دانه‌های کنجد است. در این روش، دانه‌های کنجد ابتدا تحت حرارت قرار می‌گیرند تا میزان روغن خروجی افزایش یابد. افزایش دما باعث کاهش چسبندگی روغن به ساختار دانه شده و استخراج آن را آسان‌تر می‌کند. بااین‌حال، یکی از چالش‌های اصلی این روش این است که حرارت بالا می‌تواند برخی از مواد مغذی روغن را کاهش دهد. به‌ویژه، ویتامین‌ها و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی که در روغن ارده کنجد برای کبد چرب مفید هستند، ممکن است تحت تأثیر حرارت از بین بروند. بااین‌وجود، روغن‌گیری به روش پرس گرم برای تولید انبوه روغن کنجد به‌کار می‌رود، زیرا راندمان بالاتری نسبت به روش‌های سرد دارد. ازآنجاکه این روغن به میزان بیشتری تولید می‌شود، هزینه تمام‌شده آن نسبت به روغن‌های پرس سرد پایین‌تر است. این روش به‌ویژه برای صنایعی که نیاز به حجم بالایی از روغن دارند، مناسب‌تر است.
استخراج روغن کنجد با استفاده از حلال ها
یکی از روش‌های صنعتی روغن‌گیری از کنجد، استفاده از حلال‌های شیمیایی مانند هگزان است. در این تکنیک، دانه‌های کنجد خرد شده و با حلال‌های شیمیایی ترکیب می‌شوند تا بیشترین میزان روغن از دانه‌ها خارج شود. این روش بالاترین راندمان را در مقایسه با سایر روش‌ها دارد، زیرا تقریباً تمام روغن موجود در دانه استخراج می‌شود. بااین‌حال، یکی از مشکلات این روش احتمال باقی ماندن مقادیر ناچیزی از حلال در روغن است که نیاز به پالایش و تصفیه دارد. مصرف طولانی‌مدت روغن استخراج‌شده با این روش ممکن است برای سلامتی مضر باشد. به‌طور خاص، استفاده از این نوع روغن برای مصارف دارویی و درمانی توصیه نمی‌شود.
روش تقطیر بخار: بهترین روش روغن گیری کنجد
در این روش، بخار آب از میان دانه‌های کنجد عبور داده می‌شود تا روغن آن استخراج شود. این تکنیک به‌طور معمول برای تولید عصاره‌های کنجد در صنایع دارویی و آرایشی استفاده می‌شود. این روش نسبت به روش‌های دیگر بازدهی کمتری دارد اما برای استخراج ترکیبات خاصی از کنجد که در صنایع بهداشتی و درمانی کاربرد دارند، مفید است. ازآنجاکه این فرآیند بدون استفاده از حلال‌های شیمیایی انجام می‌شود، روغن به‌دست‌آمده از آن دارای خلوص بالاتری است و احتمال آلودگی آن کمتر است. به همین دلیل، از این روش بیشتر در تولید محصولات آرایشی، عطرسازی و برخی از داروهای گیاهی استفاده می‌شود. بااین‌حال، تجهیزات موردنیاز برای این روش هزینه‌بر هستند و معمولاً در مقیاس صنعتی محدود به استخراج ترکیبات خاص کنجد باقی می‌ماند.
مقایسه روش های مختلف روغن گیری
هر روش روغن‌گیری، مزایا و معایب خاص خود را دارد. روش‌های سنتی مانند آسیاب سنگی و پرس سرد، بهترین گزینه برای حفظ کیفیت و ارزش غذایی روغن هستند، اما میزان تولید آنها پایین است. در مقابل، روش‌های صنعتی مانند پرس گرم و استخراج با حلال‌ها برای تولید انبوه مناسب‌ترند، اما ممکن است کیفیت روغن تحت تأثیر قرار گیرد. در روش‌های صنعتی، به‌ویژه استخراج با حلال، ممکن است مقداری از ترکیبات مفید کنجد از بین برود یا تغییر پیدا کند. انتخاب روش مناسب بستگی به هدف تولید دارد؛ اگر کیفیت و سلامت روغن اولویت داشته باشد، روش‌های سنتی ارجح‌تر هستند، اما اگر هدف، افزایش بازدهی و کاهش هزینه‌های تولید باشد، روش‌های صنعتی گزینه مناسبی خواهند بود.
سخن پایانی
انتخاب بهترین روش روغن گیری کنجد بستگی به نیاز مصرف‌کننده، میزان تولید و هدف نهایی دارد. اگر کیفیت، حفظ ارزش غذایی و سلامت روغن اولویت داشته باشد، روش‌های سنتی مانند آسیاب سنگی و پرس سرد گزینه‌های برتری هستند، زیرا بدون استفاده از حرارت بالا و مواد شیمیایی، تمامی خواص مفید کنجد را حفظ می‌کنند. در مقابل، برای تولید انبوه و کاهش هزینه‌های تولید، روش‌های صنعتی مانند پرس گرم و استخراج با حلال‌ها مناسب‌ترند، اما ممکن است برخی از ترکیبات مغذی در فرآیند استخراج از بین بروند. درنهایت، ترکیب روش‌های مدرن و سنتی، مانند استفاده از پرس سرد در کنار تکنیک‌های تصفیه طبیعی، می‌تواند به تولید روغنی باکیفیت بالا و بازدهی مطلوب کمک کند.
روغن ارده کنجد در ناف یکی از کاربردهای درمانی این روغن است که برای بهره‌بردن از خواص آن، بهتر است از روش‌های سنتی استفاده شود.
سوالات متداول
۱. بهترین روش روغن‌گیری کنجد کدام است؟
روش پرس سرد به دلیل حفظ ارزش غذایی و عدم استفاده از حرارت بالا، یکی از بهترین روش‌های استخراج روغن کنجد محسوب می‌شود.
۲. آیا روغن‌گیری با حلال‌های شیمیایی ایمن است؟
اگرچه این روش بازدهی بالایی دارد، اما احتمال باقی ماندن بقایای حلال در روغن وجود دارد که نیاز به پالایش و تصفیه دقیق دارد.
۳. آیا روغن کنجد حاصل از آسیاب سنگی ارزش غذایی بالاتری دارد؟
بله، این روش بدون حرارت و مواد شیمیایی انجام می‌شود، بنابراین ترکیبات مفید کنجد به‌طور کامل حفظ می‌شوند.
