تحولات اخیر در الگوهای مصرف و گرایش فزاینده جامعه به سمت تغذیه سالم، بازار فروش روغن کنجد را در ایران به یکی از حوزه‌های جذاب و رو‌به‌رشد بدل کرده است. این روغن، که از دانه‌های کنجد با روش‌های متنوعی همچون پرس سرد یا گرم استخراج می‌شود، به دلیل خواص کنجد همچون وجود اسیدهای چرب مفید، آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی و طعم منحصربه‌فرد، جایگاه ویژه‌ای در سبد غذایی و حتی محصولات آرایشی و دارویی پیدا کرده است.
روندهای جهانی نشان می‌دهد که افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان، همراه با توسعه زیرساخت‌های تولید و توزیع، فرصت‌های قابل‌توجهی برای رشد این بازار ایجاد کرده است. در عین حال، عوامل اقتصادی و زیست‌محیطی، از جمله نوسانات قیمت ارز و محدودیت منابع آب، چالش‌هایی را پیش روی تولیدکنندگان و فعالان این حوزه قرار داده‌اند. در این مقاله تلاش می‌شود با نگاهی جامع و مبتنی بر داده‌های معتبر، ابعاد مختلف بازار فروش روغن کنجد در ایران تا سال ۱۴۰۵ بررسی شود تا مسیر تصمیم‌گیری برای فعالان این صنعت روشن‌تر گردد.
روند جهانی بازار کنجد: از تولید تا تجارت روغن
در منظر جهانی، بازار فروش روغن کنجد به مثابه پلی میان کشاورزی سنتی و صنایع سلامت‌محور امروز عمل می‌کند. خواص کنجد؛ مانند آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، اسیدهای چرب مفید و مقاومت نسبی در برابر فساد، آن را از دیگر روغن‌ها متمایز می‌سازد و مصرف آن را در آشپزی و صنایع آرایشی-بهداشتی پررنگ کرده است. تولید جهانی دانه کنجد در سال ۲۰۲۲ حدود ۶.۷ میلیون تن بوده که بیشترین سهم از آن به سودان، هند و میانمار تعلق داشته است .
رشد بازار ناشی از چند عامل است:
- افزایش آگاهی به خواص کنجد در تغذیه و سلامت
- گسترش کاربرد در صنایع غذایی، آرایشی، دارویی و حتی صنعتی 
- تنوع در روش استخراج: از پرس سرد که کیفیت بالاتری دارد تا استخراج به‌وسیله حلّال‌ها که اقتصادی‌تر است 
- نفوذ در بازارهای نوظهور و توسعه زیرساخت عرضه در خرده‌فروشی و آنلاین  
به این ترتیب، روند جهانی بازار فروش روغن کنجد نه‌تنها بر پایه تولیدات سنتی بلکه بر محور ارتقاء کیفیت، تنوع کاربرد و توسعه بازارهای جدید قرار دارد. ادامه این مسیر پیش‌نیاز شناخت بهتر جایگاه ایران در این عرصه است.
اندازه و نرخ رشد بازار روغن کنجد در ایران (۱۴۰۲–۱۴۰۵)
در شرایطی که بازار جهانی رشدی قابل‌توجه را تجربه می‌کند، وضعیت ایران به‌صورت مختصری متفاوت اما جذاب است. گزارش‌های معتبر نشان می‌دهند:
| سال | نرخ رشد (CAGR) پیش‌بینی‌شده |
| ۱۴۰۴ (۲۰۲۵–۲۰۲۶) | حدود ۷.۱۹٪ |
| اوج ۱۴۰۵ (۲۰۲۶) | حدود ۷.۴۴٪ |
| تا ۱۴۱۰ (۲۰۲۹) | کاهش به حدود ۳.۹۲٪ |
این نرخ‌های رشد بالاتر از میانگین جهانی (۵–۶٪) هستند و نشانگر فرصت عمل مناسب در بازار فروش روغن کنجد در ایران‌اند. نکات کلیدی در این مسیر عبارت‌اند از:
- شکاف میان عرضه و تقاضا و احتمال ارتقاء تولید دانه کنجد یا افزایش واردات
- اهمیت انواع کنجد—مانند کنجد سفید، سیاه یا قهوه‌ای که هرکدام کاربرد خاصی در روغن دارند (مانند رنگ، مزه و خواص)
- نقش بسته‌بندی، گواهی کیفیت، و مسیرهای توزیع لوکال و آنلاین در تحریک تقاضا
- تأثیر عوامل اقتصادی مانند نرخ تورم و سیاست‌های حمایتی کشاورزی که می‌تواند سرعت رشد را تحت تأثیر قرار دهد
این اعداد نشان می‌دهند بازار در ایران پتانسیل بالایی دارد، به‌شرط آنکه استراتژی‌هایت دقیق بر توازن عرضه، کیفیت محصول، وضوح برند و شناخت انواع کنجد باشد.
اثرات اقتصادی و محیطی بر بازار: تورم و منابع آب
در اقتصاد ایران، دو عامل برجسته بر بازار فروش روغن کنجد تأثیر عمیقی دارند: فشار تورمی و بحران آب. تورم در کشور به‌طور پیوسته بالا بوده و در سال ۲۰۲۵ به حدود ۳۸.۷٪ رسید. پیامد آن برای بازار فروش روغن کنجد عبارت است از:
- افزایش هزینه تمام‌شده از کاشت تا فراوری
- نوسان قیمتی که تصمیم‌گیری تولیدکننده و مصرف‌کننده را دشوار می‌کند
- ضرورت اتخاذ مکانیسم‌های پوشش ریسک مانند قراردادهای بلندمدت یا استفاده از ذخیره‌سازی استراتژیک
از سوی دیگر، بحران آب موضوعی حیاتی است. ایران پنج سال پیاپی در خشکسالی بوده و ذخایر آبی کشاورزی در وضعیت بحرانی قرار دارند. بیش از نیمی از سدها خشک یا نزدیک به خالی شدن هستند. در چنین شرایطی:
- تأمین دانه کنجد—که نیاز آبی نسبی دارد—با چالش مواجه می‌شود
- اهمیت توسعه روش‌های آبیاری مدرن (قطره‌ای، تحت فشار) و بذر مقاوم بیش از پیش احساس می‌شود
- فشار افزایش هزینه را در بخش تولید روغن تشدید کرده و نیاز به راهکارهای مدیریت منابع را ضروری می‌سازد
در نتیجه، بازار فروش روغن کنجد تنها نباید بر عوامل بازار متکی باشد؛ بلکه باید با درک اقتصاد کلان و محدودیت‌های محیطی، استراتژی‌های پایداری را طراحی کند.
تقاضای داخلی: افزایش مصرف خانگی و صنعتی
یکی از محرک‌های مهم بازار فروش روغن کنجد در ایران، بالا رفتن تقاضای داخلی در دو عرصه خانگی و صنعتی است. در سبد خانوار، بازگشت به روغن‌های طبیعی و آگاهانه نسبت به خواص کنجد، مانند آنتی‌اکسیدان‌ها و فواید قلبی، مصرف آن را به‌مراتب بیشتر کرده است. هم‌زمان در صنایع غذایی، آرایشی و حتی دارویی، کاربرد روغن کنجد در حال گسترش است.
از سوی دیگر، تولیدکنندگان نیاز به شناخت انواع کنجد شسته شده—مانند سفید، سیاه یا نیمه‌تصفیه‌شده—دارند که هر نوع، در پروفایل طعم، رنگ و کاربرد اقتصادی اثرگذار است. استفاده از کنجد شسته شده در محصولات ارگانیک یا حفظ طعم طبیعی، ارزش افزوده بالاتری دارد.
در کانال‌های پخش:
- فروشگاه‌های سلامت، سوپرمارکت‌ها و بازار آنلاین، پوشش گسترده‌ای دارند
- صنایع غذایی (نظیر تولیدکنندگان سس، شیرینی، نانوایی) به‌عنوان مشتریان عمده مطرح‌اند
- توجه به بسته‌بندی‌های چند‌حجمی (مثلاً ۲۵۰، ۵۰۰، ۱۰۰۰ میلی‌لیتر) به مطابقت با نیازهای مختلف کمک می‌کند
این افزایش تقاضا با معرفی شفاف منشأ دانه، روش استخراج (مثلاً پرس سرد)، و ارائه اطلاعات حسی مثل طبع و بو، به راحتی قابل تقویت است. در نهایت، بازار فروش روغن کنجد ایران در مسیر شکوفایی است؛ به شرط اینکه به‌طور حرفه‌ای با تنوع تقاضا، شناخت انواع کنجد شسته شده، ساخت برند و کیفیت همراه شود.
چالش‌ها و فرصت‌ها در بازار ایران
بازار فروش روغن کنجد در ایران یک میدان دوگانه است؛ از یک طرف ظرفیت بالای مصرف و از طرف دیگر محدودیت‌های ساختاری.
چالش‌ها:
- وابستگی به واردات دانه کنجد: به دلیل محدودیت زمین‌های کشاورزی و شرایط اقلیمی، بخش بزرگی از کنجد مورد نیاز از هند، پاکستان و سودان وارد می‌شود.
- نوسان قیمت ارز: تأثیر مستقیم بر هزینه واردات و قیمت نهایی روغن دارد.
- کمبود زیرساخت‌های فرآوری مدرن: بسیاری از واحدهای تولیدی هنوز به فناوری‌های سنتی وابسته‌اند که کیفیت و ماندگاری را محدود می‌کند.
- کم‌آبی و بحران منابع آب: تولید داخلی کنجد را تحت فشار گذاشته است.
فرصت‌ها:
- رشد آگاهی عمومی نسبت به فواید روغن کنجد و گرایش به محصولات سالم
- توسعه فروش آنلاین و بازاریابی دیجیتال
- امکان صادرات به کشورهای همسایه با ذائقه مشابه غذایی
- استفاده از خواص کنجد در محصولات آرایشی، دارویی و مکمل‌های غذایی
با شناخت این نقاط، تولیدکنندگان می‌توانند استراتژی خود را به سمت ایجاد تمایز کیفی و تنوع محصول هدایت کنند.
راهکارهای علمی برای توسعه بازار ایرانی
برای شکوفایی بازار فروش روغن کنجد، نگاه علمی و سیستماتیک ضروری است. راهکارهای کلیدی:
۱. بهبود تولید داخلی:
- استفاده از بذرهای اصلاح‌شده با مقاومت بالا به خشکی
- توسعه آبیاری قطره‌ای و هوشمند برای کاهش مصرف آب
۲. افزایش کیفیت فرآوری:
- استفاده از تجهیزات پرس سرد پیشرفته برای حفظ خواص بیوشیمیایی
- کنترل دقیق عدد پراکسید و اسیدیته
۳. توسعه بازار و برندینگ:
- آموزش مصرف‌کننده درباره تفاوت انواع کنجد و تأثیر هر نوع بر طعم و کیفیت روغن
- ارائه بسته‌بندی‌های استاندارد با برچسب شفاف منبع دانه و روش تولید
۴. تنوع کاربرد: ورود به صنایع آرایشی، دارویی و غذایی با محصولات ترکیبی
۵. مدیریت زنجیره تأمین: قراردادهای مستقیم با کشاورزان داخلی یا خارجی برای تأمین پایدار
این اقدامات باعث می‌شود بازار ایران نه‌تنها در سطح داخلی، بلکه در صادرات هم جایگاه قدرتمندی پیدا کند.
پیش‌بینی بازار تا سال ۱۴۰۵ و پس از آن
اگر روند فعلی ادامه یابد، بازار فروش روغن کنجد ایران تا ۱۴۰۵ می‌تواند به رشد بالای ۷٪ برسد و در بخش صادرات نیز جایگاه خود را تقویت کند.
۱. سناریو خوش‌بینانه:
- اجرای سیاست‌های حمایتی در کشاورزی و واردات
- بهبود فناوری تولید و کنترل کیفیت
- توسعه کانال‌های صادراتی به عراق، افغانستان، روسیه و کشورهای حوزه خلیج فارس
۲. سناریو محتاطانه:
- ادامه بحران آب و نوسانات اقتصادی
- محدودیت واردات یا افزایش تعرفه‌ها
- رقابت شدید با روغن‌های جایگزین
بعد از ۱۴۰۵، احتمال کاهش نرخ رشد به حدود ۴٪ وجود دارد؛ مگر اینکه با نوآوری محصول، بازاریابی هدفمند و توسعه زیرساخت‌ها، بازار را در مسیر صعودی نگه داریم.
کلام پایانی: نقشه راه ورود و رشد در بازار فروش روغن کنجد
بازار فروش روغن کنجد در ایران تا سال ۱۴۰۵، ترکیبی از فرصت‌های استراتژیک و چالش‌های ساختاری را پیش روی فعالان خود دارد. از یک سو، رشد آگاهی عمومی نسبت به خواص کنجد، توسعه کانال‌های فروش آنلاین و گسترش تقاضا در بخش‌های خانگی و صنعتی، چشم‌اندازی مثبت را ترسیم می‌کند. از سوی دیگر، وابستگی به واردات دانه، بحران کم‌آبی و نوسانات اقتصادی، ضرورت رویکردهای هوشمندانه و پایدار را یادآور می‌شود. آینده این بازار وابسته به اجرای راهکارهای علمی همچون بهبود فناوری فرآوری، مدیریت بهینه زنجیره تأمین، و سرمایه‌گذاری در بازاریابی هدفمند است. اگر این اقدامات به‌صورت هماهنگ و مستمر دنبال شود، نه‌تنها امکان تثبیت سهم داخلی وجود دارد، بلکه ظرفیت‌های صادراتی نیز فعال خواهد شد. به این ترتیب، بازار فروش روغن کنجد در ایران می‌تواند از مرحله رشد سریع عبور کرده و به جایگاهی پایدار و سودآور در اقتصاد ملی و منطقه‌ای دست یابد.
سوالات متداول
۱. بزرگ‌ترین چالش تولید روغن کنجد در ایران چیست؟
وابستگی به واردات دانه و بحران آب مهم‌ترین چالش‌ها هستند.
۲. آیا تولید داخلی می‌تواند نیاز بازار فروش روغن کنجد را تامین کند؟
در حال حاضر خیر؛ اما با بهبود روش‌های کشاورزی و مدیریت منابع، سهم تولید داخلی می‌تواند افزایش یابد.
۳. بهترین نوع کنجد برای تولید روغن باکیفیت کدام است؟
انواع کنجد شسته شده سفید و سیاه با منبع معتبر، کیفیت و طعم بهتری ایجاد می‌کنند.
۴. بازار صادرات روغن کنجد ایران چقدر ظرفیت دارد؟
ظرفیت بالایی برای صادرات به کشورهای همسایه و حتی اروپا وجود دارد، به‌شرط رعایت استانداردهای بین‌المللی.
۵. آیا تقاضا برای روغن کنجد در ایران رو به رشد است؟
بله؛ به دلیل آگاهی مردم از خواص کنجد و گرایش به سبک زندگی سالم، مصرف این روغن افزایش یافته است.
